Bir Dolapdere Hazinesi Panayia Avangelistria Rum Ortodoks Kilisesi (Evangelistra Rum Kilisesi)

Dolapdere Panayia Avangelistria Rum Ortodoks Kilisesi (Evangelistra Rum Kilisesi), İstanbul’un Beyoğlu ilçesine bağlı Dolapdere semtinde, 19. yüzyılda Neo Gotik tarzda inşa edilmiş bir kilisedir. İstanbul’un Pera’dan sonra en kalabalık Rum nüfusunu barındıran semt, bugün Tatavla adıyla bilinse de önceleri “Aya Dimitri Tepeleri” olarak adlandırılmış. Kilise, Tatavla’nın doğu eteklerinde bulunduğu için aynı zamanda “Tatavla eteklerindeki Evangelistra” olarak da bilinmektedir. 

Evangelistra Rum Kilisesi Mimarisi

Kilise adını, Hz. Meryem’in hamile olduğunun müjdelendiği Evangelismos Yortusu’dan almaktadır. Mevcut kilise yapısı daha önceden Meryem Kilisesi olarak bilinen kâgir yapıdaki bir binanın üzerine inşa edilmiş ve yapımı 16 yıl sürerek 1893 yılında tamamlanmıştır. Kilise de ilk ayin ise 27 Kasım 1894 yılında gerçekleşmiştir. İstanbul’un önemli Rum mimarlarından biri olan Petrakis Meimaridis tarafından kapalı Yunan haç biçiminde planlanan kilise geniş bir avluya doğu-batı ekseninde yerleştirilmiştir. İnşa edildiği Tanzimat döneminde ve günümüzde ise mimarisine dair en çok dikkat edilen özelliği kuzeybatı ve güneybatı bölümünde yer alan kare kesitli çan kuleleridir. Tanzimat öncesi kubbe yapılması, cephelerde haç vb. unsurlar kullanılması ve çan kulesi yapımı konusundaki yasaklar kiliselerin mimarisini etkilemiştir. 

Tanzimat’ın gayrimüslimlere sağladığı haklar neticesinde yeni kiliselerin yapımı mümkün olunca İstanbul’da inşa edilen anıtsal kiliseler içerisinde yer almıştır. Rum‘ların yaşadığı bölgelerde nüfusun yoğunluğuna göre kilisenin anıtsallığı önem kazanmıştır. Kademeli olarak yükseltilmiş kilise cephelerinin ortasında üçgen alınlığı olan bir kule daha yer almaktadır. Sivrilerek göğe doğru yükselen kuleler Gotik tarzında inşa edilmiş kiliselerin belirgin özelliklerindendir. Avrupa’da gelişen eski usul mimari özelliklerin canlandırılmaya çalışıldığı dönemde yabancı mimarlar tarafından İstanbul’a da gelmiştir. 19. yüzyılda Osmanlı Devleti’ndeki Batılılaşma hareketleri ile, farklı plan tiplerinde, kubbeli ve anıtsal kiliseler inşa edilmiştir. 

Cemaat ve Ayinler

Kendine has evrilen kültürel çevresiyle Dolapdere’de 1955-56 yıllarında Evangelistria Kilisesi’ne kayıtlı cemaat sayısı 6000-7000 iken, günümüzde ne yazık ki bu sayı 23’e düşmüştür. Pazar ayinlerine katılan kişi sayısı ise 15’i geçmemektedir. Daha önce Dolapdere semtinin ahşap binaları içerisinde yükselen kilise bugün Dolapdere’nin değişen mimari özellikleri arasında yine de dikkatleri üzerine çekmeye devam etmektedir. Günümüzde çok fazla ziyaret edilen bir semt olmamasına rağmen bulunduğu noktada insanları şaşırtan bir görüntüsü vardır. “Evangelistria Rum Kilisesi” sadece uzaktan bakmaya değil, gidip ziyaret edilmeye değer yapılardan bir tanesidir.

Yazan: Şebnem Gürer