Çok Katmanlı Şehir İstanbul'un Mimarisi

Binlerce yıllık bir tarihe sahip olan İstanbul’da pek çok medeniyetin dünden bugüne nasıl var olduğunu sizlere “Geçmişten Günümüze İstanbul” blog yazımızda anlatmıştık. Şimdi ise bu kadar geniş tarihinde gelişen ve bugüne ulaşan mimarisinden bahsedeceğiz. 

Bilenler bilir, İstanbullular arasında kulaktan kulağa sürekli olarak efsaneler dolaşır. Bunların en bilineni; Sarıyer’in sarı unvanını almasının sebebinin derinliklerinde sayısız Bizans altını dolu küplerin olmasından kaynaklandığı yönündedir. Ya da Haliç’in dibinde İstanbul’un fethinden kalma Bizans’ın batırdığı söylenen gemiler dolusu altın olduğundan Altın Boynuz lakabını aldığıdır. 

Bunca yıl boyunca değişen ve günümüze ulaşan pek çok efsanevi bilgiye mazhar olan İstanbul’da biz biraz daha gerçekliğe yönelip, mimarisini inceleyeceğiz şimdi…

Öncelikle Bizans’tan bahsedelim. Aslında Kalkolitik Çağ zamanında bugünkü Belgrad Ormanı civarında yerleşimlerin olduğu kanıtlanmış olsa da İstanbul’da, ilk göze çarpan mimari hareketlerin Bizans’la başladığı söylenebilir. Özellikle şehrin göbeğinde yaşayanların su sıkıntısı çekmemeleri adına yaptırdıkları su sarnıçları da buna ilk örnek olarak verilebilir. Daha sonraki yıllarda Latin Katoliklerin düzenlediği Haçlı Seferleri’nin özellikle dördüncüsünde büyük yara alınca Bizans, hem şehrin savunmasını güçlendirmek adına, hem de yakılıp yıkılan bir yer olan İstanbul’a yeni bir görünüm vermek adına uzun ve uğraşlı çalışmalara imza atar. Bu çalışmalarda en çok öne çıkan isim ise İmparator Paleologos Hanedanından VIII. Mihail olur. VIII. Mihail, şehri Bizans kültürüyle deyim yerindeyse yeni baştan yaratır. Daha sonraki yıllarında da bu çalışmalar, neredeyse her geçen gün üzerine konularak devam eder.

Aradan yıllar geçmiş, artık şehir İstanbul olmuş ve Osmanlı’nın toprakları haline gelmiştir. Birincil hedef İslamiyet’i yaymak olduğundan, önce pek çok kilise camiye çevrilir. Bu kapsamda Çemberlitaş Sütunu’nun üzerindeki büyük haç da yerinden indirilir. Ve bu şekilde yıllar geçer. Geçen zaman tarih sahnesine bugün bile isminden takdir ile bahsedilen Koca Sinan Ağa’yı getirir. Ki o Mimar Sinan’dan başkası değildir.

Pek tabii Sinan’a kadar İstanbul’da pek çok özel ve işinin ehli mimarlar oldukça güzel eserler var eder. Ancak Sinan’ın ününü kimse geçemez. Bugün İstanbul’da hala ayakta duran Osmanlı mimarisi ürünlerinin büyük bir çoğunluğuna Sinan’ın eli değmiştir. Süleymaniye’den Kılıç Ali Paşa’ya, Mihrimah Sultan camilerinden 40 çeşmelere varana kadar hemen her dokunduğu eserini suyla ilişkilendirip, banilere ve halka armağan eden Sinan’ın Topkapı Sarayı’na bile eli değmiştir.

Daha sonraki yıllarda Osmanlı’daki Batılılaşma hareketleri neticesinde İstanbul'da özellikle barok mimari tarzı benimsenmiş, bugün şehrin pek çok yerinde görebileceğimiz yapılar, barok mimari ile şekillenmiştir. Ardından gelen Cumhuriyet dönemi ile de yepyeni bir mimari hareket başlamış ve Osmanlı’nın ihtişamını cumhuriyet döneminin özgünlüğü ile bu şehre armağan etmiştir.

Günümüzde sayısız gökdelenin, çarpık kentleşmenin ve daha pek çok betonarmeleşmenin bir getirisi olarak yeşil alanın git gide azaldığı İstanbul’da, hemen her yerde yeni bir inşaat eylemi görülse de son yıllarda alınan kararlar neticesinde şehre hak ettiği görsel güzelliğin yeniden sunulacağına dair çalışmalar gerçekleştirilmektedir.