Kariye Camii

Kariye Camii, İstanbul'un tarihi ve kültürel zenginliklerinden biri olarak öne çıkan, farklı dönemlerde farklı amaçlarla kullanılmış bir yapıdır. İlk olarak Bizans İmparatoru I. Justinianus döneminde 6. yüzyılda manastır olarak inşa edilmiştir. Yapı, birçok kez değişime uğrayarak günümüze kadar ulaşmayı başarmış; cami, müze ve tekrar cami olarak kullanılmaya devam etmiştir. Bu yazıda, Kariye Camii'nin tarihçesi, mimari özellikleri, mozaikleri ve freskleri ile ilgili detaylı bilgileri bulacaksınız.

Kariye Camii'nin Tarihçesi

Kariye Camii, ilk inşa edildiği dönemde bir manastır kompleksi olarak hizmet vermiştir. 1204 yılında 4. Haçlı Seferi sırasında İstanbul'un Katolik Latinler tarafından işgali sırasında harap olmuştur. Bu dönemde uzunca bir süre atıl durumda kalan yapı, 14. yüzyılda Bizans İmparatoru II. Andronikos'un danışmanı Teodor Metokhite tarafından onarılmıştır. Yapının giriş kısmında, Metokhite'nin mezarını da görmek mümkündür.

1453 yılında İstanbul'un Osmanlı İmparatorluğu tarafından fethedilmesinin ardından, Kariye Kilisesi, birçok Bizans yapısı gibi camiye dönüştürülmüştür. Atik Ali Paşa tarafından yapılan yenileme çalışmaları sonrasında cami olarak kullanılmaya başlanmış ve Kariye Camii ya da Atik Ali Paşa Camii olarak anılmaya devam etmiştir. Cami olarak kullanıldığı dönemde, Hristiyanlık dönemine ait fresk ve mozaikler sıva ile kapatılmış, içerisine mihrap eklenmiştir.

Kariye Camii'nin Müze Olma Süreci

1945 yılına kadar cami olarak kullanılan Kariye Camii, 1945'ten sonra bir müzeye dönüştürülmesi kararlaştırılmıştır. Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Amerika Bizans Enstitüsü ve Bizans İncelemeleri için Dumbarton Oaks Merkezi'nin girişimleriyle, yapının içerisindeki tüm fresk ve mozaikler 1950'li yıllarda yeniden gün yüzüne çıkarılmıştır. Bu çalışmalar yaklaşık 10 yıl sürmüş ve 1958 yılında tamamlanmıştır. 1956 yılında resmi olarak müze statüsü kazanmış ve halkın ziyaretine açılmıştır.

Mozaikler ve Freskler

Kariye Camii'nin en dikkat çekici özelliklerinden biri, Bizans sanatının en güzel örneklerini barındıran mozaik ve freskleridir. Bu sanat eserleri, Doğu Roma Rönesansı olarak bilinen dönemde, yani 14. yüzyılda yapılmıştır. Mozaiklerde ve fresklerde Hz. Meryem’in doğumundan Hz. İsa’nın hayatına kadar çeşitli dini sahneler tasvir edilmiştir. Özellikle Hz. Meryem'in hayatını anlatan mozaikler oldukça dikkat çekicidir ve bu yapıyı ziyaret edenlerin büyük ilgisini çekmektedir.

Kariye Camii'nin Mimari Özellikleri

Kariye Camii'nin mimari yapısı, Bizans ve Osmanlı dönemlerinin izlerini taşıyan karmaşık ve zengin bir tasarıma sahiptir. Yapı, dıştan basit ve sade bir görünüme sahip olmasına karşın, iç mekanda son derece detaylı mozaik ve fresklerle süslenmiştir. Bizans mimarisinin özelliklerini yansıtan Kariye Camii, haç planlı bir yapı olarak inşa edilmiştir ve orijinal planına sadık kalınarak bugüne kadar gelmiştir.

Kariye Camii'nin dikkat çeken bir başka mimari özelliği ise, kapalı haç planına sahip olmasıdır. Bu yapı tipi, merkezde bir kubbe ve dört büyük sütun ile oluşturulmuş bir haç şeklindedir. Kariye Camii'nde de bu haç planı ve sütunlu yapı net bir şekilde görülebilmektedir. Yapının merkezi kubbesi ise yüksek ve geniş olup, üzerindeki fresklerle ayrı bir görsel şölen sunar.

Naos, narteks ve parekklesion gibi bölümlerden oluşan Kariye Camii, Bizans dönemi mimarisinin zarif detaylarını barındırır. Narteks, giriş kısmında yer alan ve ziyaretçileri karşılayan bir alan olarak tasarlanmıştır. Naos ise ana ibadet alanıdır ve bu bölüm, caminin en geniş alanını oluşturur. Parekklesion ise güneydoğu köşesinde yer alan, genellikle mezarlık veya anıtsal yapı olarak kullanılan bir yan şapeldir ve burada Teodor Metokhite'nin mezarı da yer alır.

Osmanlı döneminde camiye dönüştürülen Kariye, bu süreçte bazı eklemeler ve değişiklikler görmüştür. Örneğin, yapıya minare eklenmiş ve içerisine bir mihrap yerleştirilmiştir. Ancak, yapı üzerindeki Bizans dönemi izleri korunmuş ve özellikle mozaik ve fresklerdeki sanatsal detaylar, yapının iç mekanını zenginleştirmeye devam etmiştir.

"Karye" İsminin Anlamı ve Kökeni

Kariye ismi, Osmanlı döneminde kullanılan "karye" kelimesinden türetilmiştir. Karye, Osmanlı Türkçesi'nde bir köy veya kırsal yerleşim yerini ifade eden bir terim olarak kullanılırdı.

Tarihçiler, Kariye isminin, yapının inşa edildiği dönemde İstanbul'un şehir surlarının dışında bir bölgede bulunması nedeniyle bu şekilde adlandırıldığını belirtirler. Zamanla bu isim halk arasında benimsendi ve yapı, "Kariye" olarak anılmaya devam etti. Bu adlandırma, yapının tarih boyunca İstanbul'un merkezi alanlarının dışında yer almasının bir sonucu olarak değerlendirilebilir.

21. Yüzyılda Kariye Camii

2020 yılında alınan bir karar ile Kariye Camii, Danıştay'ın verdiği karar doğrultusunda yeniden cami olarak ibadete açılmıştır. Karar, yapının müze statüsünün kaldırılarak Diyanet İşleri Başkanlığı'na devredilmesi ve cami olarak kullanılmaya başlanmasını öngörmektedir. Bu süreç, Ayasofya'nın da camiye dönüştürülmesinin ardından, benzer bir uygulama olarak değerlendirilmiştir.

Kariye Camii'nde yeniden cami olarak hizmet vermeye başlanmasıyla birlikte, yapının içindeki Bizans mozaikleri ve freskleri ibadet esnasında örtülmektedir. Ancak, bu sanat eserleri hala korunmakta olup, belirli saatlerde ve günlerde ziyaretçilere açılmaktadır. Yapının bu yeni işlevi, İstanbul’un tarihî ve kültürel mirasının korunmasına yönelik tartışmaları da beraberinde getirmiştir.

Bu dönüşümle birlikte, Kariye Camii, hem ibadet yeri hem de kültürel bir miras alanı olarak hizmet vermeye devam etmektedir. Ziyaretçiler, belirli zamanlarda yapıyı gezip Bizans sanatının bu eşsiz örneklerini görebilme imkânına sahiptir. Ayrıca, caminin yeniden ibadete açılması, hem yerli hem de yabancı ziyaretçiler için İstanbul'daki tarihi ve dini yapılar arasında özel bir konuma yerleşmiştir.

Kariye Camii'ne Nasıl Gidilir?

Kariye Camii, İstanbul'un Fatih ilçesi sınırları içerisinde, Edirnekapı semtinde yer almaktadır. Ziyaretçiler, toplu taşıma araçlarıyla Kariye Camii'ne kolayca ulaşabilirler. 

Metro ile ulaşmak isteyenler, M2 Yenikapı-Hacıosman metrosu ile Vezneciler durağında inerek 90B ya da 91O otobüs hatları ile Edirnekapı durağına kadar gelebilirler.

Ayrıca Topkapı - Edirnekapı tramvay hattını kullanarak da Kariye Camii’ne ulaşmak mümkündür. Özel araçla gelmek isteyenler ise İstanbul’un merkez noktalarından tabelaları takip ederek Edirnekapı’ya ulaşabilirler. Yakın çevrede otopark imkanı da mevcuttur.

Kariye Camii'ne Yakın Gezilebilecek Tarihi Yerler

Kariye Camii'ni ziyaret edenler için çevresinde gezip görebilecekleri birçok tarihi yer de bulunmaktadır. İşte Kariye Camii'ne yakın gezilebilecek bazı önemli yerler:

Tekfur Sarayı: Bizans döneminden kalma olan Tekfur Sarayı, Kariye Camii'ne oldukça yakın bir mesafede bulunur. Blakernai Sarayı olarak da bilinen bu yapı, Bizans imparatorlarının son konaklarından biri olarak bilinir.

Mihrimah Sultan Camii: Edirnekapı'da yer alan bu cami, Mimar Sinan'ın 16. yüzyılda inşa ettiği önemli Osmanlı yapılarından biridir. Mihrimah Sultan Camii, etkileyici mimarisi ve tarihi dokusuyla ziyaretçilerin ilgisini çeker.

Theodosian Surları: İstanbul'un eski surları olan Theodosian Surları, Kariye Camii'nin yakınlarında yer alır. Bu surlar, Bizans İmparatorluğu döneminde kenti korumak için inşa edilmiştir ve günümüzde bazı bölümleri hala ayakta durmaktadır.

Eyüp Sultan Camii ve Türbesi: Kariye Camii’ne kısa bir mesafede yer alan Eyüp Sultan Camii ve Türbesi, özellikle İslam tarihi açısından büyük bir öneme sahiptir. Haliç kıyısında yer alan bu dini kompleks, aynı zamanda Osmanlı döneminde padişahların kılıç kuşanma törenlerine de ev sahipliği yapmıştır.

Kariye Camii'ne Ziyaret Bilgileri

Kariye Camii'ni ziyaret etmek isteyenler için yeni ziyaret uygulamaları ve düzenlemeleri bulunmaktadır. 2020 yılında alınan karar ile birlikte cami statüsüne geri dönen Kariye Camii, ziyaretçiler için belirli kurallarla açılmaktadır. Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından yapılan düzenlemeye göre, caminin içindeki Bizans mozaikleri ve freskleri ibadet saatleri dışında ziyaret edilebilmektedir.

Ziyaretler, hafta içi ve hafta sonları 09.00 19.00 saatleri arasında camiyi ziyaret edebilir. İbadet saatleri sırasında mozaik ve fresklerin üzeri örtülmektedir; bu nedenle ziyaretçilerin bu saatlere dikkat etmeleri gerekmektedir. Mozaikler ve fresklerin açık olduğu saatlerde, cami içerisinde fotoğraf çekmek ve rehber eşliğinde tur yapmak mümkündür. Kariye'ye girişler yerli turistler için ücretsiz olup yabancı turistler için 20 Euro'dur.

Kariye Camii, hem Bizans hem de Osmanlı döneminin izlerini taşıyan, tarihin çeşitli dönemlerine tanıklık etmiş bir yapıdır. İstanbul'un bu önemli yapısını ziyaret ederken, tarihin derinliklerine bir yolculuk yapabilir, sanatın ve mimarinin zarif dokunuşlarını yakından görebilirsiniz. Kariye Camii, sadece bir dini yapı olmanın ötesinde, aynı zamanda bir kültür ve sanat hazinesi olarak İstanbul'un tarihi dokusunu zenginleştiren önemli bir eserdir.