Büyük Anafarta Şehitliği

Çanakkale’nin en çok ziyaretçi çeken köylerinden biri olan Bigalı, bilhassa Atatürk’ün savaş döneminde karargah yeri olması ile öne çıkar. Köy baştan aşağıya Çanakkale Savaşı’nın hatıralarını bünyesinde barındırır. Bu köyde Ziyabey Şehitliği ve Ali Rıza Efendi Şehitliği kadar Büyük Anafarta Şehitliği özellikle büyük ilgi görür. Bu şehitlik 2005 senesinde Çanakkale milletvekili olarak görev yapa İbrahim Köşdere’nin girişimleri ve katkılarıyla oluşturulur. Bu büyük şehitlik toplamda 749 şehidin anılmasına vesile olur. Çünkü Çanakkale Savaşı’nda şehit düşen 21’inci Piyade Alay Komutanı Ziya Bey’in naaşı burada yer almaktadır. Aynı zamanda 1’inci Bölük Süvari Yarbay Halit Bey de buraya defnedilmiştir. Mustafa Kemal Atatürk, bu kişilerden hatıralarında sıklıkla söz eder. Her iki isim de 11 Ağustos günü Asma Dere’de şehit düşer. Burası aynı zamanda o dönemki cephanelik olarak kullanılan bölgeye de son derece yakındır. Büyük Anafarta Şehitliği’nin konumu köy çıkışına doğrudur. Bugün bu şehitlikte kimliği tanımlanabilen yalnızca altı şehit yatar. Büyük Anafarta Şehitliği içinde aynı zamanda müze ve mescit dışında şadırvan ve bir adet sosyal tesis de yer alır. Burası zaman zaman ‘Halit ve Rıza Şehitliği’ olarak da anılır. Şehitliğin bugüne ulaşan kitabesinde Osmanlı Türkçesi dikkat çeker. Şehitlik içinde yatan rütbelilerin Arıburnu Muhaberesi’nde mücadele ettikleri bilinir. O süreçte bir tepenin geri alınması adına yoğun bir mücadeleye girişiler ve ne yazık ki şehir düşerler. Bu nedenle de o tepenin adı Halil Rıza Tepesi olarak kalır. Halit Bey’in mezarının üzerinde Türkçe bir levha bulunur. 2007 senesinde dahil edilen bu levhada açıklayıcı bir metin tercih edilmiştir. Levhanın ne yazık ki mezar taşına bir nebze zarar verdiği görülür.