İstanbul Ermeni Patrihânesi

İstanbul Kumkapı’da 1461 yılında kilise olarak inşa edilen sonrasında Fatih Sultan Mehmet tarafından Ermenilere verilerek, o dönem Osmanlı Devleti’nde yaşayan cemaatin ruhani ve dünyevi işlerini yönetme amacını taşıyan yapıdır.

Tarihinde ilginç bir hikayesi vardır; İstanbul’un fethi öncesinde Bursa’ya giden Fatih Sultan Mehmet burada, Bursa Ermenileri Piskoposu Hovagim ile görüşmek ister. Sultan Mehmed, Hovagim'in odasına aniden girince Hovagim heyecanlanır. Sultan ne yaptığını sorduğunda, "Allah kelamı okuyorum" diye cevap vererek elindeki Kitâb-ı Mukaddes'i gösterir. Sultan Mehmet de Hovagim’den Kitâb-ı Mukaddes'ten rastgele bir sayfa açmasını ve yorumlamasını ister. Hovagim'in rastgele açtığı sayfa krallarla ilgili bir bölümdür ve Hovagim, ‘Sultan’ım siz geniş yerler keşfedecek ve tüm dünya sultanı olacaksınız.’ der. İstanbul’u fethetme sevdasıyla tutuşan Padişah ise bütün dünya içinde Kostantiniyye’nin olup olmadığını sorar, karşılığında ‘Ona ne şüphe Sultanım? Bunun için kitap açmaya ne gerek var?’ cevabını alınca Hovagim’e bir söz verir. Sultan, ‘Andım olsun eğer Kostantiniyye'yi fethedersem cemaatini bu şehre yerleştireceğim ve seni de patrik ilan edeceğim’ der.

Şehri fethetmesinin ardından verdiği sözü tutması üzerine ise Ermeni Patrikhanesi yaptırılmıştır. İstanbul'un fethi öncesinde sur içerisinde ortodoks mezhebine ait kilise olması yasakken Sultan Mehmed, fetihten sonra sur içindeki birkaç kiliseyi Ermenilere vermiş ve bu hoşgörüsü nedeniyle Ermeniler, Ermeni Patrikhanesi’nin kurucusu olarak Fatih Sultan Mehmed'i kabul ederler. 

Sultan Mehmed, İstanbul'u fethettikten sonra Rumlara alternatif bir cemaatin olması ve ileride Rumlar isyan ederse bunun önüne geçilebilmesi için Ermenileri İstanbul'a yerleştirdi hatta İstanbul, suç işleyen Ermenilerin bile sürgün yeri haline geldi, Sultan söz verdiği gibi Bursalı Hovagim'i patrik ilan ederek Rumlardan aldığı Samatya'daki Sulu Manastırı Ermenilere patrikhane olarak kullanmaları için verdi. Daha sonra Patrikhane Kumkapı'ya taşındı.

Yangınlarıyla meşhur olan bu semtte patrikhane birçok kez yandı fakat 1850'li yıllarda son yangınlarda artık hiç kullanılamayacak hale geldi ve Sultan II. Mahmud'un Kuyumcubaşısı ve başdanışmanı olan Kazaz Artin Amira Bezciyan tarafından patriklik kilisesi ve patriklik binası yeniden inşa ettirildi. Birçok kez yangın gören ve zaman içerisinde tahribata uğrayan Ermeni Patrikhanesi pek çok restorasyon çalışmasına uğramıştır.

Patrikhane içinde ayrıca, Aziz Meryem Ana Patriklik Ortodoks Kilisesi diğer adıyla Surp Asdvadzadzin Patriklik Kilisesi yer almaktadır. Patrikhane’nin tam karşısında yer alan kilisenin yapım tarihi kesin olarak bilinmemektedir. İçinde bir de okul barındıran yapı, tarih boyunca çeşitli yangınlar geçiren kilise en son 1902 ve 1985 yıllarında onarımdan geçmiştir.

2006'da ülkemize gelen Papa 16. Benedikt, bu Patrikhane’yi de ziyaret etmiştir.

Fotoğraf Kaynağı: https://turksandarmenians.marmara.edu.tr/tr/istanbul-ermeni-patrikhanesinin-kurulusu-ve-statusu/ & http://www.turkiyeermenileripatrikligi.org/site/patrikhane-patriklik-makami/