Van’ın Keşfedilecek Rotaları: Akdamar Kilisesi

Tarihi ve doğal güzellikleriyle keşfedilmesi oldukça elzem şehirlerimiz arasında gösterilebilecek olan Van; Akdamar Kilisesi ile tarih ve doğa turizmini adeta harmanlıyor. Akdamar Kilisesi’ni keşfederken size yardımcı olabilecek bazı detayları bu yazımızda paylaşıyoruz!

Akdamar Kilisesi Nerede?

Akdamar Kilisesi; Van’ın Gevaş ilçesinin sınırlarındaki Akdamar Adası’nda yer almaktadır.

Akdamar Kilisesi Ne Zaman İnşa Edildi?

Akdamar Adası’nın güneydoğusuna inşa edilen Akdamar Kilisesi’nin tarihi, Vaspurakan Kralı I. Gagik’e kadar uzanıyor. I. Gagik’in Kutsal Haç adına inşa ettirdiği Akdamar Kilisesi’ni 915 – 921 yılları arasında Keşiş Manuel’e yaptırdığı bilinmektedir. İlk inşasının ardından bazı yapıları eklenen Akdamar Kilisesi’nin kuzeydoğusunda yer alan şapel 1296 – 1336 tarihlerinde, batısında bulunan jamatun (cemaat evi) 1763 tarihinde, güneyindeki çan kulesi ise 18. yüzyılın sonlarında yapıya katılmıştır.

Akdamar Kilisesi Niçin İnşa Edildi?

900’lü yılların başlarında inşa edilen Akdamar Kilisesi, her ne kadar bir saray kilisesi olması amacıyla geliştirilse de kısa bir süre sonra manastır kilisesine dönüşecektir. 2007 yılında bir restorasyondan geçirilen Akdamar Kilisesi, bu restorasyon sonucunda ‘anıt müze’ olarak hizmet vermektedir.

Akdamar Kilisesi Mimarisi Nasıl?

Akdamar Kilisesi, plan açısından merkezi kubbeli ve dört yapraklı yonca biçiminde bir haç plana sahip. Mimarisinin yanı sıra dış cephesindeki figürlü taş plastiği ile de dikkat çeken kilisenin orta mekânı yüksek kasnaklı, içi kubbe dışı piramidal külahla örtülüdür. Kubbenin yüksek yapılmasından dolayı Akdamar Kilisesi, tasarımsal açıdan dikey bir etkiye sahiptir. 

Batı ve güney istikametlerinden birer kapıyla girilebilen kilisenin çevresi ise ilk inşa edildiği dönemden sonra farklı yapıların ilave edilmesiyle zenginleştirilmiştir. 

Doğu – batı doğrultusunda dikdörtgen bir alana oturan kilisenin ortasındaki merkezi kubbesi batıdan iki serbest ayak ve doğudan apsis duvarına dayanmış dört yöndeki kemerlerle taşınmaktadır. Doğuda yer alan apsisin iki yanında hücreler bulunmakta olup, bu apsis beş köşeli olarak inşa edilmiştir. Batı tarafındaki haç kolunu kapatan kubbe kaburgalı biçimde düzenlenmiştir. Merkezi kubbe ise dışa doğru yüksek kasnaklı piramidal bir külah biçiminde yansımaktadır.

Akdamar Kilisesi’nin tamamında kesme taş malzeme kullanılmıştır. Batı tarafına eklenen jamatun ise kare planlı ve dokuz bölümden oluşacak biçimde düzenlenmiştir. Bu bölümlerin üzerleri ise aynalı çapraz tonozlarla örtülüdür. Düzgün kesme taş malzeme kullanılarak inşa edilen kilisenin dış cephelerini süsleyen mimari plastikler; kiliseye etkin bir görünüm kazandırmaktadır.

Akdamar Kilisesi İçinde Yer Alan Figürler Neler?

Kiliselerin tasarımlarını mimarileri kadar etkileyen, geliştiren ve çeşitlendiren bir etken de içlerinde yer alan figürlerdir. Akdamar Kilisesi, figürlü repertuar bakımından bir hayli zengindir. İncil ve Tevrat’tan alınmış pek çok sahneye kilisede rastlamak mümkündür.

Bu sahnelerin başında Yunus Peygamber’in denize atılması, Hz. Davut ile Kral Goliat’ın mücadelesi, Adem ve Havva’nın Cennet’ten kovuluşu, Samson – Filistin ikilisi, kucağında İsa ile Hz. Meryem, aslan inindeki Daniel ve ateşte üç İbrani genci gelmektedir.

Kilisenin batı cephesinde Kral Gagik, kilise maketini sunarken gösterilmektedir. Dört cephesinde bulunan alınlıklarda da İncil yazarları boy tasviriyle gösterilmektedir. Bütün bu tasvirlerin yanı sıra kilisenin alt ve üst kesimlerinde de asma sarmaşığından oluşan kuşaklar yer almaktadır. Bu kuşakların içine av sahneleri, güreşçiler, sarayla ilgili sahneler ve çeşitli hayvanlar gibi pek çok farklı dünyevi sahneler işlenmiştir. 

Doğu cephesinde yer alan asma sarmaşığı bordürünün tam ortasında ise başı haleli, bir elinde kadeh ve diğer elinde üzüm tutarak bağdaş kurmuş şekilde oturan Abbasi Halifesi Muktedir tasviri yer almaktadır.

Pek çok kilisede yer alan dini ve dünyevi sahnelerin yanı sıra Akdamar Kilisesi’nde hayvan figürleri açısından çeşitlilik dikkat çekicidir. Asma sarmaşıklar içinde, çatıların alt kesimlerinde ve aralarda serbest biçimde zengin hayvan figürleri görmek mümkündür. Bunların da haricinde, kilisedeki fresk ve figürlerde Abbasi yoluyla gelen Orta Asya Türk sanatı etkilerinin gözlenmesi, kilisenin önemini artıran önemli bir husustur.

Akdamar Kilisesi Ne Zaman Restore Edildi?

Son restorasyonu 2007 tarihine ait olsa da Akdamar Kilisesi tarih boyunca pek çok kez restore edilmiştir. Manastır topluluğunun geçmişinin 9. yüzyıla kadar uzandığı göz önüne alınırsa, bu pek de şaşırtıcı değildir. 1462 yılında yenilenen kilisenin, 1703’te yaşanan depremde zarar görmesi nedeniyle 1712 – 1720 tarihleri arasında tekrar onarım geçirdiği kaydedilmiştir.

Yazan: Alper Kaya